Transaksiyonel Analiz Işığında Çatışmada İletişim III

Her insan çocuk, ebeveyn ve yetişkin modlarını bünyesinde barındırır. Peki, insanları birbirinden farklı kılan nedir?

Tüm insanların çocuk, ebeveyn ve yetişkin modları olmasına rağmen, bu kayıtların içerikleri birbirinden farklıdır. Her insanın kaydının diğer insanlarınkinden farklı olması, bu kayıtların davranışa nasıl yansıdığını etkiler. İnsanların davranışlarında iki tür işlevsel sorun bulunabilir. Bunlar bulaşma ve dışlamadır.

Bulaşma, birbirinden bağımsız olması gereken çocuk, ebeveyn ve yetişkin modlarının müdahalesini ifade eder. Bulaşmanın ilk şekli, ebeveyn ve yetişkin modlarının müdahalesinden kaynaklanan "önyargı "dır. Önyargı, geçmiş ve maruz kalınmamış ebeveyn ve yetişkin modlarının müdahalesinin sonucudur. Örneğin, "Sarışınlar aptaldır" inancının hiçbir bilimsel veya mantıksal temeli yoktur. Ancak bazı insanlar bu önyargıya tutunur. Bunun nedeni, bu bilginin ebeveyn kayıtlarından gelmesi ve sorgulanmadan doğru olarak kabul edilmesidir. Bu müdahaleyi çözmenin yolu, ebeveyn modunun bilgisinin yanlışlanabilir olduğunu göstermektir. Arabuluculuk sürecindeki katılımcıların da birbirlerine karşı önyargıları olabilir. Bu noktada arabulucunun bu iki modu birbirinden ayırmasında fayda vardır.

Bulaşmanın ikinci biçimi çocuk modu ile ebeveyn modunun birbirine karışmasıdır. Bu kendini "sanrılar" olarak gösterir. Kişi, çocukken yaşadığı aşağılanma, reddedilme ve eleştirilerin yansımalarını, bunlar şu anda olmasa bile, sanki şu anda oluyormuş gibi hisseder.

Çocuk, ebeveyn ve yetişkin modları birbirini tamamlayıcı niteliktedir. Sağlıklı bir transaksiyonel analiz sürecinde kişi, çocuk ve ebeveyn modlarından gelen verileri değerlendirerek bir sonuca varır. Bu süreçte modlardan herhangi biri sabit bir tutum sergiliyorsa "dışlama" gerçekleşir. Dışlama iki şekilde gerçekleşir. İlkinde ebeveyn modu yetişkin moduna müdahale eder ve çocuk modunu dışlar. Bu durum genellikle mutlu çocuk modu kaydı olmayan veya sınırlı olan kişilerde görülür. Çocuk modu duyguların kaydedilmesini içerdiğinden, mutlu çocuk kaydı olmayan kişiler bu modu dışlar ve ebeveyn modu yetişkin modunu devralır. Bu kişilerle genellikle duyguların yoğun olduğu aile arabuluculuklarında karşılaşılır. Duygularını bastıran kişiler diğer aile üyelerinin beklentilerini karşılamakta güçlük çekebilir. Bu sorun içgörü kazanarak aşılabilir.

Dışlanmanın meydana geldiği ikinci durumda, çocuk modu yetişkin moduna müdahale eder ve ebeveyn modu dışlanır. Bunun nedeni genellikle ebeveynlerinin çocukluklarında kendilerine çok acımasız davranmış olmalarıdır. Bunun üstesinden gelmek için kişi ebeveyn modunu dışlar çünkü ebeveynin iyi bir insan olmadığına ikna olmuştur. Bu durumdaki kişiler bir eylemde bulunurken başkalarının nasıl etkileneceğini nadiren düşünür. Bu nadir anlar bile genellikle yakalanma endişesinden kaynaklanır. Arabuluculuk sürecinde, arabuluculuk sürecine dahil olan kişilerden biri böyle bir tutum sergilediğinde, kişiler arasındaki iletişim kopar. Genellikle bu kişiler diğer kişinin tavsiyelerini dinlemeye meyilli değildir. Kişiler isteklerini doğru bir şekilde ifade ettiklerinde ve diğer kişinin pozisyonunu anlamak için çaba gösterdiklerinde, çözüm kendiliğinden ortaya çıkacaktır. Bir kişi ebeveyn modunu tamamen dışladığında, iletişim ağı tamamen kopabilir. Burada önemli olan nokta, ebeveyn modunun yokluğu kadar fazlasının da iletişime zarar verdiğinin farkında olmaktır.

Elbette, modların tutumlarımıza nasıl yansıdığının yoğunluğu farklı olaylarda değişiklik gösterecektir. Bir olayda ebeveyn modunun etkileri daha belirgin olurken, başka bir olayda çocuk modunun etkileri daha belirgin olabilir. Bu, modların tutumlarımız üzerindeki etkilerinde sağlıklı bir değişimdir. Bu yazıda anlattığımız durumlar, sağlıklı iletişim eşiğini aşmış çocuk, ebeveyn ve yetişkin modlarının etkileridir.

Harris, A. Thomas, "I'm OK, You're OK", 1967 s. 137-150.